— ÖZET —

Geleneksel olarak distopya olarak nitelendirilen eserlerde, ütopyalarda idealize edilen, muntazam işleyen özgürlükçü ve eşitlikçi bir toplumun tersine; kaotik, belirsiz, otoriter, hiyerarşik, kötü bir toplum örneği sunulur. Bu yönüyle kötümser ve karamsar bir edebiyat türü olan distopyalar, büyük çoğunlukla gerginlik haliyle başlar, bu durum tüm eser boyunca devam eder. Bu eserler, çoğunlukla mizah unsuru içermezler yahut okuyucuyu tebessüm ettirmeye yönelik bir gayret taşımazlar.
Aziz Nesin’in ilk baskısı 1961 yılında yapılan – Kartal Tibet tarafından 1980 tarihinde beyazperdeye aktarılan – Zübük öyküsünde yarattığı Türkiye’de yerleşik (sağcı) siyasetçi tiplemesi akıllarda önemli bir yer edinmiştir. Bu çalışmada, hem suçlu hem güçlü olan bu siyasetçi tipi ile onun yetiştiği ve güçlendiği kısır döngüsel siyasal ortam ele alınarak, “Zübük bir distopik komediye örnek olabilir mi?” sorusu cevaplandırılmaya çalışılacaktır. Bu eser bilindik bir distopya değildir veya bugüne kadar da distopya olarak tanımlanmamıştır. Zira geleneksel distopyalarda doğrudan doğruya karamsarlık ve kötümserlik tasvir edilir. Belli bir vakitte çok iyi amaçlarla başlayan bir sistem; giderek insanları yutan, yok eden, kişiliksiz bırakan ve tek tip insan hedefleyen, baskıcı, totaliter bir hale dönüşür. Zübük öyküsünde ise, karikatürize edilen siyasetçi tiplemesi, sürgit bir kötülüğün faili, durdurulamaz bir yükselişin muzaffer kahramanıdır. Halk daima suistimale uğrayan ve kaybedendir. İktidara giden yolda her şeyi mubah sayan anlayışın devamlı kazanması, zamanla ilkelerin ve hukukun ortadan kalktığı bir mizahî öykü asgari de olsa distopik nüveler taşımaktadır. En azından distopik özellikler taşıyıp taşımadığı tartışmaya değerdir. Belki de Zübük, Türkiye’de giderek kara mizaha dönüşen siyasetin ve ondan ayrı tutulamayacak hukuk düzeninin geldiği/getirildiği hali yıllar öncesinden tarif eden distopik bir öykü örneğidir.